Uzależnienie od alkoholu

Jak się objawia? Jak wygląda proces diagnozy?

Większość osób uzależnionych bagatelizuje problem, próbując uzasadnić i zracjonalizować swoje picie. Jako przyczynę podają nadmierny stres, zmęczenie, konieczność zrelaksowania się, pragnienie dodania sobie odwagi czy bezsenność. Uzależnieni często wskazują inne pijące osoby, które piją więcej, jako te, które mają rzeczywisty problem alkoholowy. Obraz osoby uzależnionej od alkoholu- jako niepracującej, bezdomnej, zaniedbanej higienicznie, pijącej codziennie, będącej nieustannie pod wpływem tej używki- to w ich przekonaniu jedyny, możliwy wzór typowego „alkoholika”. Dlatego niespełnienie tych kryteriów wg. wielu uzależnionych neguje istnienie problemu alkoholowego. Rzeczywistość wskazuje jednak, że pomimo problemowego picia, wiele osób może długo zachowywać pozory dobrego funkcjonowania, utrzymując pracę, pozycję społeczną, relacje towarzyskie czy związki. Fakt uzależnienia zastępuje z czasem inne potrzeby, stając się jedynym celem życia.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce kryteriami rozpoznania wg. ICD-10, uzależnienie od alkoholu rozpoznaje się wtedy, gdy występują co najmniej 3 spośród poniższych kryteriów, w okresie przynajmniej miesiąca lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc:

• silne pragnienie lub poczucie przymusu picia alkoholu
• trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z piciem
• fizjologiczne objawy stanu odstawienia charakterystyczne dla danej substancji (zespół abstynencyjny) i/lub przyjmowanie tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych
• stwierdzenie objawów tolerancji (aby osiągnąć efekt upojenia, osoba uzależniona potrzebuje coraz większej ilości alkoholu, a ilość alkoholu niebezpieczna dla zdrowia osób bez problemu alkoholowego może być stosunkowo dobrze tolerowana)
• zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększenie ilości czasu koniecznego do zdobycia substancji, jej przyjmowania lub do usuwania skutków jej działania
• spożywanie alkoholu mimo wyraźnych dowodów szkodliwości dla zdrowia takich jak: uszkodzenie wątroby, nadciśnienie tętnicze, stany depresyjne, padaczka i inne.

Objawy uzależnienia można podzielić na trzy grupy: objawy psychiczne (przymus picia, tzw. głód alkoholu), objawy fizjologiczne (alkoholowy zespół abstynencyjny – występujący po zaprzestaniu picia alkoholu lub jego ograniczeniu, zmiana tolerancji organizmu na alkohol) i objawy związane ze sferą zachowania (sięganie po alkohol w celu uwolnienia się od objawów abstynencyjnych, zaniedbywanie innych źródeł przyjemności, picie pomimo informacji o jego szkodliwości zdrowotnej).

Kiedy leczenie jest konieczne?

Uzależnienie od alkoholu nie bez powodu jest nazywane „chorobą zaprzeczeń i iluzji”. Powszechne są sytuacje, gdy osoba chora i jej rodzina bardzo długo wypierają ze świadomości fakt utraty kontroli nad piciem. Ponieważ intensywne używanie alkoholu rzadko rozpoczyna się nagle, trudno uchwycić moment, gdy picie przestaje być kontrolowane. Stopniowo zaczynają się pojawiać nowe okazje i kolejne uzasadnienia dla spożywania alkoholu, picie przez kilka kolejnych dni („ciągi”) dla uniknięcia, a raczej odroczenia, objawów odstawiennych. Trudno wtedy o rzetelną samokrytykę i przyznanie się do utraty panowania nad przyjmowaniem tej używki.

Niepokojącymi objawami jest na pewno picie w samotności w celu ukrycia się przed otoczeniem, poszukiwanie okazji do upijania się oraz picie większej ilości alkoholu niż to było w planie, reagowanie agresją na wszelkie uwagi dotyczące picia, a także spożywanie alkoholu mimo jego ewidentnej szkodliwości i przeciwwskazań zdrowotnych. Powód do niepokoju stanowią także prowadzenie pojazdów czy przychodzenie do pracy pod wpływem alkoholu.

W Polsce działa wiele poradni leczenia uzależnień od alkoholu, oferowana tam pomoc jest bezpłatna, do zgłoszenia nie jest konieczne żadne skierowanie ani spełnienie szczególnych warunków. Możliwa jest tam konsultacja terapeuty uzależnień, który pomoże odpowiedzieć obiektywnie na pytanie czy model picia, jaki cechuje daną osobę, jest bezpieczny. Dzięki badaniu przez specjalistę leczenia uzależnień możliwe jest ustalenie, czy doszło już do rozwoju uzależnienia od alkoholu.

W Centrum Dobrej Relacji możliwe są spotkania z terapeutą uzależnień. Oferujemy terapię uzależnień w trybie indywidualnym, wizyty psychiatryczne celem postawienia diagnozy, leczenia zespołu abstynencyjnego, czy zaburzeń towarzyszących lub następstw uzależnienia od alkoholu.

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) w ramach kampanii „Wyhamuj w porę” umożliwiła wszystkim osobom, które chcą sprawdzić, czy piją w sposób bezpieczny, wykonanie krótkiego, składającego się z 10 prostych pytań testu AUDIT (Alcohol Use Disorder Identification Test). Kwestionariusz AUDIT jest uznanym i rekomendowanym przez WHO badaniem przesiewowym służącym do oceny potencjalnej szkodliwości modelu spożywania alkoholu. Test jest dostępny TUTAJ

Dlaczego osobie uzależnionej tak trudno zwrócić się o pomoc i rozpocząć leczenie?

W miarę postępowania uzależnienia od alkoholu u osób uzależnionych zaczynają się pojawiać zniekształcenia w sferze poznawczej, emocjonalnej oraz zmiany osobowości. Gdy mechanizmy chorobowe związane z uzależnieniem są aktywne, rozmowa na temat konsekwencji picia alkoholu jest powierzchowna i trudna. Osoba uzależniona tworzy i przedstawia swoją „rzeczywistość”, posługując się zespołem mechanizmów obronnych. Pierwsza grupa mechanizmów dotyczy zniekształcających spostrzeganie faktów związanych z używaniem używki. Niedopuszczanie do świadomości szkód wywołanych piciem alkoholu umożliwia dalsze trwanie w nałogu.

Jednym z podstawowych i często obserwowanych mechanizmów jest proste zaprzeczanie – czyli taki sposób spostrzegania zewnętrznej rzeczywistości, który pozwala uniknąć uświadomienia sobie jej bolesnych aspektów. Przykładem może być sytuacja, kiedy pacjent po przebytym ataku padaczki powstałej w wyniku powikłanego zespołu abstynencyjnego twierdzi – „to nie dlatego, że piję, mam problemy zdrowotne, na pewno jest inna przyczyna”.
Innym mechanizmem jest minimalizowanie, polegające na umniejszaniu swoich problemów związanych z piciem alkoholu, na przykład: „piję tylko okazjonalnie, w towarzystwie, od czasu do czasu”. Po zadaniu kilku szczegółowych pytań okazuje się, że spożywanie alkoholu ma miejsce kilka razy w tygodniu lub kilka razy w ciągu doby, a gdy nie jest możliwe picie – uzależniony przyjmuje leki uspokajające.

Racjonalizowanie to kolejny mechanizm polecający na pozornie racjonalnym uzasadnieniu i usprawiedliwieniu swojego nałogu. Osoba uzależniona twierdzi na przykład, że musi napić się z inwestorami, bo to sprzyja załatwianiu interesów, tymczasem okazuje się, że firma przynosi straty wynikające ze złego planowania inwestycji z powodu ciągów alkoholowych właściciela.

Mechanizm obwiniania dotyczy zrzucania odpowiedzialności na innych za picie alkoholu, np. „piję z powodu moich problemów małżeńskich”.

Fantazjowanie to mechanizm, który umożliwia ucieczkę od problemów i zagrażających emocji w wyobrażenia, które łagodzą przeżywanie przykrych emocji. Pacjent wyobraża sobie na przykład, jak to będzie, gdy dostanie nową pracę, a w rzeczywistości nie podejmuje żadnych działań, aby ją znaleźć. Podsumowując, przedstawione niektóre mechanizmy systemu iluzji i zaprzeczeń odnoszą się do sfery poznawczej. Pozwalają one na dokonanie takich zniekształceń w widzeniu rzeczywistości, aby nie dopuszczać myślenia o tym, że picie alkoholu powoduje narastanie problemów osobistych i rodzinnych.

Druga grupa psychologicznych mechanizmów utrudniających podjęcie leczenia to nałogowe regulowanie emocji. Osoba, przez wiele lat pijąc alkohol, wypracowała schemat radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi – sięgając po używkę w celu szybkiego osiągnięcia ulgi i uspokojenia. Między innymi mechanizm ten jest bezpośrednio związany z takimi osiowymi objawami uzależnienia, jak: silne pragnienie lub przymus przyjmowania substancji, trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji, fizjologiczne objawy stanu odstawiennego, zmiana tolerancji na alkohol oraz narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań. Z czasem pacjent uzależniony, przeżywając różne stany emocjonalne – od radości po smutek, lęk, złość, wstyd, poczucie winy – sięga po alkohol, aby zmniejszyć odczuwany dyskomfort i napięcie lub spotęgować pozytywne emocje.

Spostrzeganie i przeżywanie siebie przez osobę uzależnioną jest niestabilne, ponieważ inaczej przeżywa siebie, będąc w stanie trzeźwości, a inaczej w stanie intoksykacji. Pod wpływem alkoholu, uzależniony często doświadcza swojej iluzorycznej siły, poczucia kompetencji, natomiast w sytuacji zaprzestania picia zauważa nasilające się problemy, ma wtedy poczucie winy, stany lękowe, obniżenie nastroju, wstydzi się. Wpływa to na obniżanie się poczucia własnej wartości oraz samooceny. To z kolei powoduje (w mechanizmie tzw. błędnego koła) załamanie decyzji o zaprzestaniu picia, co w efekcie prowadzi do ponownego sięgnięcia po alkohol, aby znów poczuć się lepiej.

Z czasem alkohol staje się naczelną wartością w życiu, a inne istotne dotąd sprawy zostają zaniedbywane, choć osoba uzależniona może deklarować, że rodzina lub praca są dla niej ważne, ale właśnie w tych obszarach dokonuje się największe spustoszenie na skutek picia. Różne aktywności życiowe zostają podporządkowane planowaniu picia alkoholu, a w następnej kolejności próbie nadrabiania szkód wynikających z intoksykacji, co prowadzi do przeciążenia, nieefektywnego radzenia sobie z piętrzącymi się obowiązkami i w konsekwencji znów dochodzi do przeżywania frustracji.

Co zrobić, gdy osoba uzależniona nie chce podjąć leczenia?

Nie każdy uzależniony zdaje sobie sprawę z istniejącego problemu bądź – mimo jego świadomości – nie każdy decyduje się na terapię. Prośby i nalegania ze strony bliskich, by taka osoba podjęła leczenie, są często nieskuteczne, gdyż jej zdaniem picie jest jej osobistą sprawą i ma do tego prawo. W takich sytuacjach uzasadnione bywa sądowe zobowiązanie do leczenia odwykowego. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stanowi, iż:


„Art. 24. Osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. […]


Art. 25. Na badanie, o którym mowa w art. 24, kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy. […]


Art. 26. 1. Osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu, zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego.


2. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym.


3. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone.
Procedura skierowania osoby uzależnionej do obowiązkowego leczenia wymaga wystąpienia Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z wnioskiem do sądu.
Członkowie rodziny, chcący uzyskać pomoc w sprawie sądowego zobowiązania do leczenia odwykowego osoby uzależnionej powinni zwrócić się do właściwej według miejsca zamieszkania Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.”

Leczenie terapeutyczne

Leczenie uzależnienia od alkoholu jest żmudnym procesem wymagającym ogromnej motywacji ze strony pacjenta oraz dużych umiejętności terapeuty. Szacuje się, że jedynie kilkunastu na 100 pijących problemowo osób udaje się zerwać z nałogiem bez profesjonalnej pomocy. Na świecie stosuje się obecnie ponad 80 różnych metod terapeutycznych, ale jedynie w przypadku niewielu z nich można mówić o udowodnionej skuteczności. Podstawową metodą leczenia uzależnienia od alkoholu jest psychoterapia – indywidualna oraz grupowa. Powszechnie uważa się, że oddziaływania terapeutyczne jako jedyne w rzeczywistości dotykają podstawowego problemu, zaś wszelkie środki farmakologiczne mogą jedynie wspomagać proces trzeźwienia. Celem spotkań grupowych i indywidualnych jest wytworzenie u pacjenta umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami w sytuacjach, które zwykle prowadzą do sięgania po alkohol. Założeniem leczenia jest utrzymanie całkowitej abstynencji, jednak coraz częściej mówi się o modelu, który ma prowadzić do zmniejszenia szkód wynikających z picia – tzw. harm reduction. Wprowadzanie programów minimalizacji szkód pozwala włączyć do leczenia i zmniejszyć ilość wypijanego alkoholu przez osoby, dla których konieczność utrzymywania całkowitej abstynencji jest powodem niepodejmowania bądź rezygnacji z terapii. Obowiązujące obecnie w większości placówek terapii uzależnienia od alkoholu programy mają na celu utrzymywanie przez pacjentów dożywotniej abstynencji. W Polsce większość koncepcji leczenia odwykowego opiera się na tak zwanym modelu Minnesota.

Założenia modelu Minnesota obejmują:

• uznawanie uzależnienia od alkoholu za pierwotną, niewynikającą z innych zaburzeń chorobę, różną od pozostałych zaburzeń psychicznych,
• traktowanie uzależnienia od alkoholu jako choroby niezawinionej, śmiertelnej i postępującej, wynikającej ze współistnienia wielu różnych czynników,
• należyty szacunek i zrozumienie wobec chorych, a także szanowanie ich osobistej godności,
• twierdzenie, że wstępna motywacja nie jest zasadniczym czynnikiem decydującym o przebiegu i efektach leczenia,
• umożliwienie osobom uzależnionym identyfikacji z istniejącymi objawami choroby i wywoływanie potrzeby dokonania zmian w ich życiu,
• twierdzenie, że jednym z podstawowych objawów choroby jest zaprzeczanie jej istnieniu przez chorego i jego otoczenie,
• dożywotnią abstynencję, również od innych substancji psychoaktywnych jako długofalowy cel leczenia,
• systemowe podejście do leczenia zakładające udział osób najbliższych w procesie terapeutycznym,
• udział wielodyscyplinarnego zespołu terapeutów, w którym istotną rolę odgrywają przeszkoleni specjaliści, wywodzący się spośród trzeźwiejących osób uzależnionych, w leczeniu opartym o program Anonimowych Alkoholików (AA),
• terapię w małych grupach, gdzie pacjenci są traktowani indywidualnie, ze względu na ustaloną drogę wychodzenia konkretnego pacjenta z choroby oraz z uwagi na preferowane przez tę osobę sposoby unikania nawrotu choroby i powrotu do picia,
• terapię z wykorzystaniem „Programu dwunastu kroków” oraz udziału w spotkaniach wspólnoty AA.

Jak uniknąć uzależnienia?

Jedyną skuteczną i pewną metodą uniknięcia zachorowania jest całkowita abstynencja. Każdy człowiek pijący alkohol, niezależnie od okoliczności, musi brać pod uwagę możliwość rozwoju uzależnienia. Wyróżnia się następujące modele picia:

• ucieczkowy – służący odprężeniu, poprawie nastroju,
• społeczny – w okazjach towarzyskich,
• dla przyjemności samego picia.

Niezależnie od stylu spożywania, nie ma osób, których nie dotyczy ryzyko uzależnienia.